Tragedie antyczne
Jakiś głos dochodzi do kogoś w ciemności. Wyobrazić sobie. Do kogoś w ciemności, kto leży na wznak, o czym go przekonuje stały ucisk na plecy i to, jak zmienia się ciemność, kiedy zamyka oczy, i kiedy znów je otwiera. Z tego, co mówi głos, potwierdzić może niewiele – jak to na przykład, gdy słyszy: leżysz w ciemności na wznak…
Ojciec składa na ołtarzu swoje dziecko, więc musi zginąć zabity przez żonę, którą zabije osierocony syn i tak dalej, i jeszcze, i jeszcze! Tragedie Eurypidesa skrywają w sobie tajemnicę teatru.
Trzech aktorów wystarczy, żeby zagrać wszystkie postaci. Trzech aktorów – ten, który patrzy – jest Bogiem. Ten, który działa – jest Człowiekiem. Jest jeszcze ten trzeci – za jego pomocą dwaj pierwsi porozumiewają się ze sobą. Dla uproszczenia nazwijmy go Ofiarą.
Nie można zejść ze sceny, kiedy się już raz na nią weszło. Nie można przetrwać całego życia w jednej masce. Nie można na długo ukryć się pod żadną z nich. Dlatego tak trudno jest się spotkać, dlatego tak trudno do siebie wrócić. Przez otwory na oczy przyglądamy się sobie nieufnie. Pewnie dlatego spektakl jest taki okrutny.
…A wszystko to w innej ciemności, w innej albo tej samej, wymyśla sobie ktoś inny, aby być w towarzystwie.
Opis projektu
„Dynamika metamorfozy” to projekt artystyczno-badawczy, którego celem jest próba rekonstrukcji warsztatu antycznego aktora, a szczególnie technik wcielania i przeistaczania się. W świetle dziesięcioletniej praktyki scenicznej, jak również przez pryzmat pracy nad materiałem źródłowym, metamorfoza jawi nam się jako kluczowy element, pozwalający zrozumieć fenomen greckiego teatru i konstytuującej go relacji aktor-chór-widz.
Materiał dla naszych poszukiwań stanowią tragedie Eurypidesa i zawarte
w nich partytury aktorskie. Poddane analizie pod kątem kolejności pojawiania się wstępujących na scenę postaci, ukazują szczególną regularność, którą określamy jako „Zasada Trzech Aktorów”. Jej funkcję w postrzeganiu i rozumieniu antycznego spektaklu można porównać do roli, jaką pełnią zasady dynamiki Newtona w mechanice klasycznej. Dzięki jej zastosowaniu w pracy nad źródłami, szczególnie zaś w praktyce scenicznej, możemy dostrzec niezwykle misterny system zachowania energii, jak również podtrzymania jej nieustannego krążenia wewnątrz organizmu, jakim jest spektakl.
Odwiecznym dylematem w inscenizacji tragedii antycznej jest rozziew między liczbą postaci występujących w sztuce, a liczbą kreujących owe postaci aktorów. Wiele źródeł wskazuje na to, że było ich trzech. Przy czym termin „aktor” odnosi się do odtwórców solowych ról, które zostały przewidziane w scenariuszu. Wiemy, że oprócz nich na scenie znajduje się także chór, pojawiają się także mimowie. Jednak liczba aktorów prowadzących ze sobą dialog nigdy nie przekracza trzech. Z naszych badań wynika, że pomiędzy owych trzech wykonawców rozdzielone są wszystkie role, a ich możliwa konfiguracja i następstwo tworzą drabinę energetyczną, po której wspina się aktor. Dzięki tej konstrukcji wykonawcy nie budują roli na fundamencie własnej osobowości, czy w opozycji do niej, ale w napięciu rodzącym się między kolejnymi kreowanymi postaciami.
Taki model teatru nie tylko rzuca nowe światło na istotę funkcji aktora i teatru w greckim systemie edukacyjnym, ale stwarza nowe, niezwykle ciekawe i efektywne zarazem narzędzia inscenizacyjne i dydaktyczne, gotowe do użycia w XXI-wiecznym teatrze. Poprzez wnikliwe praktyczne zbadanie istoty owych „ciągów energetycznych”, z jakich zbudowane są przez Eurypidesa sekwencje postaci realizowane przez każdego z trzech aktorów, możemy także lepiej zrozumieć istotę obecności maski w teatrze antycznym. Przez pryzmat „Zasady Trzech Aktorów” jawi się nam nie jako element zakrywający „prawdziwą twarz” postaci czy aktora, ale – wręcz przeciwnie – jako część systemu zwierciadeł ujawniających ich wspólne źródło, jakim jest rządząca życiem zarówno postaci antycznych tragedii, jak i dźwigających je na swoich barkach performerów „dynamika metamorfozy”.
Pierwszym etapem projektu „Dynamika metamorfozy” jest premiera autorskiego przedstawienia Pawła Passiniego Tragedie antyczne, która odbędzie się 11 maja w Teatrze im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu i zainauguruje 52. Kaliskie Spotkania Teatralne. Materiał wyjściowy do pracy nad spektaklem stanowią trzy tragedie Eurypidesa. Passini oraz współpracujący z nim Elżbieta Rojek, Katarzyna Tadeusz, Przemysław Wasilkowski wraz z aktorami kaliskiego teatru w toku warsztatów i prób scenicznych badają sposób scenicznej reprezentacji postaci w dramacie antycznym.
W dniach 15-16 maja, podczas Kaliskich Spotkań Teatralnych odbędzie się również konferencja naukowa Dynamika metamorfoz aktorskich. Starożytność.
Projekt artystyczno-badawczy prowadzony w Instytucie im. Jerzego Grotowskiego przez Pawła Passiniego, Elżbietę Rojek, Przemysława Wasilkowskiego oraz zespół neTTheatre – Teatr w Sieci Powiązań
Maj 2012 – maj 2014
Organizatorzy i współorganizatorzy projektu:
Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Teatr im. Wojciecha Bogusławskiego w Kaliszu, neTTheatre, Centrum Kultury w Lublinie, Instytut Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego, Stowarzyszenie Artystów „Bliski Wschód”
